HotNew
Vấn Nạn Thuốc Giả, Sữa Giả. Thực Trạng Nhức Nhối và Giải Pháp Căn Cơ
Th4
Vấn đề thuốc giả, sữa giả và thực phẩm không đảm bảo an toàn đang là nỗi lo nhức nhối trong xã hội, gây hoang mang cho người tiêu dùng. Trước tình hình này, việc nhìn thẳng vào sự thật và tìm kiếm giải pháp hiệu quả là vô cùng cấp thiết. PGS-TS-DS Phạm Khánh Phong Lan, Đại biểu Quốc hội và Giám đốc Sở An toàn thực phẩm TP HCM, đã có những chia sẻ thẳng thắn về thực trạng đáng báo động này, đặc biệt là về thuốc giả và các sản phẩm liên quan.
Thực Trạng Đáng Báo Động Về Thuốc Giả, Sữa Giả
Tại sao cơ quan công an thường phát hiện vụ việc?
Một câu hỏi được nhiều người đặt ra là tại sao các vụ việc sản xuất, kinh doanh thuốc giả, sữa giả quy mô lớn gần đây lại thường do cơ quan công an phanh phui, thay vì lực lượng thanh tra chuyên ngành. Bà Phạm Khánh Phong Lan giải thích rằng, thông tin ban đầu thường đến từ công an. Quá trình điều tra và đưa vụ việc ra xét xử còn dài, đôi khi có những tình tiết bất ngờ.
Tuy nhiên, nhìn vào thực tế quản lý ngành thuốc và thực phẩm, có thể thấy thanh tra chuyên ngành gặp nhiều hạn chế. Các cuộc kiểm tra định kỳ thường phải thông báo trước. Điều này vô tình tạo cơ hội cho cơ sở có sự chuẩn bị, đối phó. Ngay cả khi kiểm tra đột xuất, phạm vi kiểm tra cũng bị giới hạn. Thanh tra chỉ được kiểm tra trong khu vực kinh doanh đã đăng ký, không được vào khu vực nhà ở. Trong khi đó, các đối tượng thường cất giấu thuốc giả hoặc hàng hóa vi phạm tại nơi sinh hoạt. Điều này khiến lực lượng chuyên ngành khó có thể phát hiện.
Che giấu tinh vi của các đối tượng sản xuất hàng giả
Những kẻ sản xuất thuốc giả, sữa giả hay thực phẩm bẩn thường hoạt động rất tinh vi. Họ lựa chọn những địa điểm kín đáo, bảo vệ nghiêm ngặt để sản xuất và cất giấu hàng hóa. Việc tiếp cận và phát hiện những cơ sở này đòi hỏi phải có nghiệp vụ điều tra chuyên sâu.
Do đó, cơ quan công an với nghiệp vụ điều tra bài bản thường thuận lợi hơn trong việc triệt phá các đường dây phức tạp này. Tuy nhiên, bà Lan cũng nhấn mạnh vai trò quan trọng của thông tin từ người dân, từ chính nhân viên trong cơ sở vi phạm, và sự hỗ trợ từ các cuộc điều tra của báo chí. Sự phối hợp này giúp thanh tra chuyên ngành có thêm manh mối để hành động hiệu quả hơn trong cuộc chiến chống thực phẩm giả.
Nguyên Nhân Sâu Xa Dẫn Đến Vấn Nạn Thuốc Giả, Thực Phẩm Giả
Hạn chế từ nền sản xuất nhỏ lẻ
Việt Nam có một nền sản xuất còn manh mún, nhỏ lẻ. Số lượng người tham gia sản xuất, kinh doanh thực phẩm vô cùng đông đảo. Các loại hình sản phẩm cũng cực kỳ đa dạng. Điều này tạo ra một thách thức lớn cho công tác quản lý và giám sát chất lượng, vô hình trung tạo điều kiện cho thực phẩm giả len lỏi. Việc kiểm soát hết tất cả các cơ sở, đặc biệt là những cơ sở quy mô gia đình, là gần như không thể.
Lỗ hổng từ cơ chế hậu kiểm
Một yếu tố khác được bà Lan chỉ ra là việc chuyển đổi phương thức quản lý từ tiền kiểm sang hậu kiểm theo Nghị định 15/2018. Chính sách này có ưu điểm là giảm thủ tục hành chính, tạo thuận lợi cho doanh nghiệp tự công bố sản phẩm và tự chịu trách nhiệm. Doanh nghiệp không còn phải chờ đợi giấy phép phức tạp trước khi đưa sản phẩm ra thị trường.
Tuy nhiên, mặt trái của cơ chế này là tạo ra một “lỗ hổng” tiềm ẩn. Tại TP HCM, từ tháng 2 năm 2018 đến nay, đã có gần 300.000 hồ sơ tự công bố thực phẩm. Đây là một con số khổng lồ. Với nguồn lực có hạn, xác suất để các sản phẩm này được hậu kiểm (kiểm tra sau khi đã lưu thông) là rất thấp. Các đối tượng làm ăn bất chính có thể lợi dụng điều này để đưa thực phẩm giả, kém chất lượng ra thị trường mà không bị phát hiện kịp thời. Rõ ràng, việc cân bằng giữa tạo thuận lợi cho doanh nghiệp và đảm bảo an toàn cho người tiêu dùng là bài toán khó.
Quản lý đăng ký và nhập khẩu thuốc còn lỏng lẻo
Đối với ngành dược phẩm, tình hình cũng không mấy khả quan. Bà Lan đưa ra so sánh: Singapore có khoảng 1.200 hoạt chất dược học nhưng chỉ có 10.000 số đăng ký thuốc. Trong khi đó, Việt Nam chỉ có khoảng 800 hoạt chất nhưng lại có tới 22.000 số đăng ký. Con số này cho thấy việc cấp phép lưu hành thuốc tại Việt Nam còn tương đối dễ dàng.
Việc quản lý thuốc nhập khẩu cũng bộc lộ nhiều bất cập. Việt Nam cho phép nhập khẩu thuốc từ nhiều quốc gia, không chỉ giới hạn ở những nước có nền y tế tiên tiến. Quá trình kiểm tra chủ yếu dựa trên hồ sơ, giấy tờ. Số lượng sản phẩm quá lớn, nhiều loại thuốc có thành phần tương tự nhau gây khó khăn cho việc quản lý theo từng sản phẩm cụ thể. Điều này tiềm ẩn nguy cơ lọt lưới các loại thuốc giả, thuốc kém chất lượng vào thị trường nội địa.
Nỗ Lực Kiểm Soát An Toàn Thực Phẩm Tại TP.HCM
Dù đối mặt với những khó khăn chung như các địa phương khác, TP HCM có lợi thế nhất định trong quản lý an toàn thực phẩm. Thành phố đã thành lập Sở An toàn thực phẩm, là đầu mối duy nhất quản lý toàn bộ chuỗi thực phẩm. Bà Lan lấy ví dụ về mặt hàng sữa: ở nơi khác, sữa nguyên liệu do ngành nông nghiệp quản, sữa chế biến thông thường do ngành công thương quản, sữa bổ sung vi chất lại thuộc ngành y tế. Sự phân tán này gây khó khăn trong việc kiểm soát đồng bộ.
Tại TP HCM, tất cả các khâu liên quan đến sữa đều do Sở An toàn thực phẩm chịu trách nhiệm. Điều này tạo điều kiện thuận lợi cho việc triển khai các biện pháp quản lý thống nhất và hiệu quả hơn. Hiện tại, Sở đang tiến hành đợt tổng kiểm tra ngành hàng sữa trên địa bàn. Nội dung kiểm tra bao gồm hồ sơ pháp lý, điều kiện vệ sinh tại cơ sở sản xuất, điều kiện về nhân sự, hồ sơ quảng cáo sản phẩm. Quan trọng nhất là việc lấy mẫu kiểm nghiệm các chỉ tiêu chất lượng và an toàn thực phẩm, nhằm phát hiện và ngăn chặn kịp thời sữa giả. Dù vậy, quy mô dân số lớn và sự phức tạp của thị trường TP HCM vẫn đặt ra những thách thức không nhỏ cho cơ quan quản lý.
Chế Tài Xử Phạt và Những Thách Thức Trong Thực Thi
Mức phạt đã đủ sức răn đe?
- Xem thêm: Cảnh Báo Về 3 Loại Thực Phẩm Để Lâu Có Thể Gây Họa
Nhiều ý kiến cho rằng chế tài xử phạt đối với các hành vi sản xuất, kinh doanh thuốc giả, thực phẩm giả còn nhẹ, chưa đủ sức răn đe. Tuy nhiên, bà Lan cho rằng, so với trước đây, mức phạt hành chính trong lĩnh vực an toàn thực phẩm đã được nâng lên đáng kể và có thể xem là đủ mạnh. Bà dẫn chứng một vụ việc gần đây, khi phát hiện cơ sở sử dụng nguyên liệu sô-cô-la hết hạn sử dụng từ tháng 2/2025. Do giá trị lô hàng lớn, cơ quan chức năng đã đề xuất mức phạt lên đến 2 tỉ đồng. Điều này cho thấy quyết tâm xử lý nghiêm các vi phạm.
Khó khăn trong công tác phát hiện và xử lý
Vấn đề cốt lõi không nằm ở mức phạt mà ở khâu phát hiện và xử lý vi phạm. Bà Lan thẳng thắn thừa nhận nguồn nhân lực cho công tác quản lý an toàn thực phẩm đang có xu hướng tinh giản, thu hẹp lại. Bên cạnh đó, kinh phí dành cho hoạt động đánh giá nguy cơ, kiểm nghiệm và thanh tra, kiểm tra còn hạn chế, chưa đáp ứng được nhu cầu thực tế.
Bà chia sẻ một kỷ niệm “đau thương”: có năm, lực lượng chức năng bắt giữ được một lô hơn 20 tấn thực phẩm bẩn. Tuy nhiên, quá trình xử lý hồ sơ rất phức tạp, kéo dài, chi phí phát sinh lớn do chủ lô hàng bỏ trốn. Chỉ riêng vụ việc này đã tiêu tốn gần hết kinh phí dự toán cho cả năm. Cơ quan chức năng sau đó phải làm đề xuất xin cấp bổ sung kinh phí. Tình trạng này cho thấy những khó khăn thực tế trong cuộc chiến chống thuốc giả, thực phẩm giả, đòi hỏi sự đầu tư nguồn lực tương xứng hơn.
Giải Pháp Căn Cơ Chống Lại Thuốc Giả, Thực Phẩm Giả
Để giải quyết tận gốc vấn nạn thuốc giả, sữa giả và thực phẩm không an toàn, cần có những giải pháp đồng bộ và sự vào cuộc của nhiều bên. Bà Lan nhấn mạnh đây là vấn đề khó, không thể xử lý ngày một ngày hai, nhưng cần phải hành động ngay lập tức.
Bài học từ mô hình xuất khẩu
Chúng ta không cần tìm kiếm đâu xa, bài học có thể rút ra từ chính các chuỗi sản xuất thực phẩm phục vụ xuất khẩu của Việt Nam. Những năm gần đây, kim ngạch xuất khẩu nông sản, thực phẩm tăng trưởng mạnh mẽ. Việt Nam đã chinh phục được nhiều thị trường khó tính như châu Âu, Mỹ, Nhật Bản – những nơi có yêu cầu rất cao về chất lượng và an toàn thực phẩm.
Các nước nhập khẩu thường chỉ làm việc với một đầu mối chịu trách nhiệm duy nhất tại Việt Nam. Đầu mối này phải tự thiết lập hệ thống quản lý nội bộ chặt chẽ để đảm bảo sản phẩm đáp ứng tiêu chuẩn. Ban đầu, nhiều doanh nghiệp xuất khẩu gặp khó khăn, nhưng cuối cùng họ đã thích ứng và thành công. Mô hình quản lý này hoàn toàn có thể áp dụng cho thị trường nội địa để nâng cao chất lượng và đảm bảo an toàn thực phẩm.
Vai trò của nhà sản xuất và kênh phân phối
Nhà nước cần tạo điều kiện thuận lợi hơn cho các doanh nghiệp sản xuất, kinh doanh thực phẩm quy mô lớn, làm ăn chân chính. Đồng thời, cần hỗ trợ phát triển các kênh phân phối hiện đại như siêu thị, chuỗi cửa hàng tiện lợi. Thực tế cho thấy, việc quản lý an toàn thực phẩm tại một siêu thị với hàng trăm ngàn mặt hàng sẽ dễ dàng hơn nhiều so với quản lý hàng trăm tiểu thương nhỏ lẻ tại các chợ truyền thống, nơi nguy cơ xuất hiện sữa giả hay thực phẩm giả cao hơn. Cần có chính sách khuyến khích doanh nghiệp đầu tư vào quy trình sản xuất sạch, an toàn và xây dựng thương hiệu uy tín.
Tăng cường quản lý nhà nước
Khi xác định an toàn thực phẩm là ưu tiên, Nhà nước cần có sự đầu tư tương xứng. Điều này bao gồm việc tăng cường nguồn nhân lực có chuyên môn, trang bị phương tiện kỹ thuật hiện đại phục vụ công tác giám sát, kiểm nghiệm. Quan trọng hơn cả là bố trí đủ kinh phí cho hoạt động thanh tra, kiểm tra, đánh giá nguy cơ và xử lý vi phạm. Chỉ khi có đủ nguồn lực, cơ quan quản lý mới có thể thực hiện tốt vai trò giám sát, bảo vệ người tiêu dùng khỏi thuốc giả và thực phẩm giả.
Nâng cao nhận thức và hành động của người tiêu dùng
Cuối cùng, không thể không nhắc đến vai trò của người tiêu dùng. Bà Lan nhiều lần kêu gọi cộng đồng hãy cùng hành động vì quyền lợi và sức khỏe của chính mình. Người tiêu dùng cần chủ động trang bị kiến thức để lựa chọn thực phẩm an toàn. Hãy ưu tiên mua hàng tại những địa điểm có sự quản lý, kiểm soát rõ ràng như siêu thị, cửa hàng uy tín, các khu chợ truyền thống được tổ chức tốt.
Cần tránh thói quen mua hàng tùy tiện, đặc biệt là tại các khu chợ tạm, chợ “chồm hổm” không rõ nguồn gốc xuất xứ. Mặc dù giá cả tại các kênh phân phối hiện đại có thể cao hơn một chút, nhưng sự an toàn mang lại là vô giá. Đây là cách người tiêu dùng tự bảo vệ mình khỏi nguy cơ mua phải thuốc giả, sữa giả hay thực phẩm bẩn.
Kinh Nghiệm Quốc Tế Trong Xử Lý Thuốc Giả, Sữa Giả
Nhiều quốc gia trên thế giới cũng phải đối mặt với vấn nạn thuốc giả, sữa giả và đã có những biện pháp xử lý nghiêm khắc.
- Trung Quốc: Sau vụ bê bối sữa nhiễm melamine năm 2008 gây hậu quả nghiêm trọng, chính phủ nước này đã siết chặt quản lý. Họ cấm nhập khẩu sữa nhiễm độc, truy tố các công ty liên quan, cải tổ hệ thống giám sát, áp dụng công nghệ truy xuất nguồn gốc và phạt rất nặng các hành vi vi phạm an toàn thực phẩm.
- Hoa Kỳ: Luật pháp Mỹ coi việc buôn bán thuốc giả là tội hình sự nghiêm trọng. Mức phạt có thể lên tới nhiều năm tù và hàng trăm ngàn đô la, đặc biệt nếu thuốc giả gây thương tích hoặc tử vong cho người sử dụng.
- Châu Âu (Pháp, Đức): Liên minh châu Âu (EU) áp dụng hệ thống mã hóa duy nhất trên từng hộp thuốc từ năm 2019. Điều này giúp truy xuất nguồn gốc sản phẩm dễ dàng, ngăn chặn hiệu quả thuốc giả xâm nhập vào chuỗi cung ứng hợp pháp.
- Singapore: Quốc đảo này có quy định xử phạt rất nghiêm khắc. Vi phạm luật về thuốc, chất độc hay sản phẩm y tế có thể bị phạt tiền hàng chục, thậm chí hàng trăm ngàn đô la Singapore và đối mặt với án tù nhiều năm. Đây là biện pháp răn đe mạnh mẽ đối với các hành vi sản xuất, kinh doanh thuốc giả.
Lời kết
Cuộc chiến chống lại thuốc giả, sữa giả và thực phẩm giả là một hành trình đầy thách thức, đòi hỏi sự quyết tâm, kiên trì và phối hợp đồng bộ từ cơ quan quản lý, doanh nghiệp và chính người tiêu dùng. Chỉ khi cùng nhau hành động, chúng ta mới có thể xây dựng một thị trường thực phẩm, dược phẩm an toàn và lành mạnh hơn.
Khoe Sach Nature xin chân thành cảm ơn quý độc giả đã theo dõi bài viết!
